Geschiedenis spoorwegen in en om Roosendaal

Niets uit deze website mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van kopie, op digitale of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van auteur en/of webmaster.

Ekeren (Markt) - Hoevenen - Blauwhoef

Dit verslag is bedoeld om in woord en beeld enig inzicht te geven, hoe en waar de tram van de 'Nationale Maatschappij van Buurt-spoorwegen' (NMVB) reed, in het bijzonder vanaf Ekeren (Markt) via Ekeren (Dijk) naar Hoevenen, Stabroek, Blauwhoef (kruispunt van wegen in de westhoek) en tenslotte het vestingstadje Lillo.

01. De ligging van de tramweg is ingetekend op een hedendaagse foto vanuit de lucht. Een vergelijking met oude ansichtkaarten laat zien, dat de rails lang niet altijd uiterst links of rechts van een weg lagen. Zo goed mogelijk is het tramwegtracé vanuit de Steenstraat (onder) via de Markt (met wisselplaats) naar de splitsing ingetekend. Vervolgens was er enerzijds een aftakkend traject naar het westen) en anderzijds een rechtdoorgaand traject (via destijds nog Dorpstraat, later ook Kloosterstraat) en de Kloosterstraat in de richting van Hoevenen (rechtsboven).

Het traject, dat in westelijke richting aftakte (en langs 'Groot Hagelkruis' ging), werd per 18 novermber 1929 buiten dienst gesteld. Vanaf die dag werd de verlenging van de Noorderlaan naar de nieuwe havenuitbreidingen in gebruik genomen en reden alle trams in de noordwesthoek van de Noorderkempen (voorzover van toepassing) vanaf Luchtbal voortaan over het nieuwe tracé.

Het traject in noordelijke richting vanuit Ekeren ging via de Dorpstraat en Kloosterstraat naar Hoevenen en verder naar Stabroek (en later nog naar Kapellen en Putte).

02. Gezicht vanaf het zuiden op het gemeentehuis met aan de oostzijde (rechts) de wisselplaats. Midden op het plein staat het beeld van koning Leopold II. Ansichtkaart uit circa 1905.

03. Een tram uit Bergen op Zoom met een Belgische locomotief rijdt de Markt in Ekeren op. Vanaf het prille begin in 1887 waren er twee routes tussen Nederland en Belgie mogelijk, of via Oorderen en Wilmarsdonk of via Stabroek en Hoevenen. In het eerste geval kwam je in Ekeren via het 'Groot Hagelkruis' de Markt op, in het tweede geval langs de Kloosterstraat en de Dorpstraat, om dan via de Steenstraat het dorp weer te verlaten. Links van de tram staat het beeld van koning Leopold II. Ansichtkaart uit circa 1905.

04. Gezicht vanaf het zuiden op het naar links aftakkende wissel naar Zandvliet, midden op de Markt. Ansichtkaart uit circa 1905.

05. Gezicht vanaf het zuiden op het gemeentehuis met aan de oostzijde (rechts) de wisselplaats. Midden op het plein staat het beeld van koning Leopold II. Hij houdt een oogje in het zeil, maar inmiddels is hij al heel wat jaren geleden verwijderd. Het pand op de hoek met de Kloosterstraat is inmiddels flink verbouwd. Ansichtkaart uit circa 1935.

06. Anno 2022 is er niet zo veel meer veranderd in het centrum van Ekeren. Het gemeentehuis en het hoekpand bij de Kloosterstraat zijn er nog steeds. De tramsporen met wissels lagen vroeger in de rechter weghelft.

07. Ook het pand achter de tram met sierlijke voorgevel was er in de jaren vijftig nog. NMVB-motorrijtuig 9649, ingetuigd als 'Lijn 77 doorstreept' en afkomstig van Ekeren Dijk wacht op 19 april 1957 op reizigers naar Antwerpen. Foto E.J. Bouwman.

08. Het eerste stuk van de huidige Kloosterstraat heette in vroeger tijden 'Dorpstraat', maar vanaf de bocht was heette het toen al Kloosterstraat, genoemd naar het 'Godshuis', het hoge gebouw op de hoek linksachter. De tramweg lag eerst midden in het wegdek. Ansichtkaart uit circa 1925.

09. Een later plaatje van het eerste stuk van de huidige Kloosterstraat. Het 'Godshuis'. Het hoge gebouw op de hoek linksachter is nu beter te zien, maar de tramweg lag nog steeds midden in het wegdek. Ansichtkaart uit circa 1930.

10. Nog een plaatje van de huidige Kloosterstraat, met links het 'Godshuis' en rechts twee tramsporen in het wegdek. Ansichtkaart uit circa 1930.

11. Terugkijkend vanaf het Godshuis is in de verte de Sint-Lambertuskerk te zien en in het wegdek liggen nog steeds twee sporen. Ansichtkaart uit circa 1950.

12. Een heel eind verderop in de straat staat er anno 2022 nog steeds tussen de weinig opvallende bebouwing een schitterend pand uit de tijd van de 'Art Nouveau' of 'Jugendstil' (1895-1910).

13. Frappant is dat er meerdere foto's of ansichtkaarten zijn, waarop dit pand voorkomt. Overigens lijkt het er in dit beeld op, dat de tram op een 'vrije baan' rijdt. Ansichtkaart uit circa 1925.

14. Frappant is wel, dat er meerdere ansichtkaarten zijn, waarop dit pand voorkomt. Ansichtkaart uit circa 1935.

15. Een elektrisch motorrijtuig van de NMVB (type Odessa) met bijwagen 1904 is juist vertrokken vanuit de keerlus bij Ekeren (Dijk). Via de Kloosterstraat, Dorpstraat, Markt en Steenstraat rijdt de tram naar Antwerpen (Rooseveltplaats). Het aangehaalde pand rijst juist het elektrisch motorrijtuig uit. Foto uit circa 1935.

16. Gezicht op het vroegere eindpunt Ekeren (Dijk), stadszijde. Links buiten beeld lag het eindpunt voor 'Lijn 76 (doorstreept)'. Daar is in de huidige tijd niet veel meer van over door de aanleg van nieuwe wegen in noordelijke richting. Alleen de huizenrij ten oosten van het vroegere eindpunt is in een vrij goede staat behouden gebleven. Rechts buiten beeld eindigt de Kloosterstraat uit Ekeren.

17. Een tramstel van de NMVB, bestaande uit motorrijtuig 9773 en een bijwagen vertrekt als 'Lijn 70 doorstreept' vanaf het eindpunt Ekeren (Dijk) via de Kloosterstraat terug naar Ekeren, Luchtbal en Antwerpen (Rooseveltplaats). Rechts zijn de panden te herkennen die er 65 jaar terug ook al stonden, zij het wel wat toegetakeld door dakopbouwen en allerlei raambekledingen (vergelijk vorige foto) Links in de verte is het tracé in de richting Hoevenen te herkennen. Daarvoor liggen de keerlus en enkele opstelsporen, waaruit de tram naar Antwerpen komt voorrijden. Foto F.J. Hoevenagel, 30 april 1959.

18. Na aankomst op Ekeren (Dijk) reed een tram via de keerlus aan het einde van de Kloosterstraat terug in de goede richting. Het NMVB-motorrijtuig 10196 wacht als 'Lijn 70-doorstreept' (Antwerpen Rooseveltplaats - Luchtbal - Ekeren (Dijk) in de keerlus aan de noordzijde van Ekeren. Foto F.J. Hoevenagel, 30 april 1959.

19. Liefst drie NMVB-motorrijtuigen, ingetuigd als 'Lijn 70 doorstreept', zijn op 5 juli 1955 op de sporen in Ekeren (Dijk) te zien, van links naar rechts: 9669 (uit circa 1930), 9960 (type S uit de jaren vijftig) en 9638 (uit 1919).

20. Gezicht vanaf het zuiden op de 'Halte Wissel' (ter hoogte van de 'Koolput') aan de Antwerpse Steenweg in Hoevenen. Over een flinke lengte lag hier destijds al dubbelspoor. Het gaat hier om NMVB-motorrijtuig 9649, gebouwd in 1926, ingetuigd als 'Lijn 75' en afkomstig van Lillo. Foto uit circa 1955.

21. De vroegere 'Halte Wissel' lag op de plek links in beeld, waar de huizen enkele meters van de weg af staan. Het huis met de muurreclame is identiek aan het pand, dat op de vorige foto een eindje verderop voorbij de tram staat. Het lage en het hoge pand rechts op deze foto zijn op de vorige foto ook in de verte te ontwaren (tegenover het pand met de hedendaagse muurreclame).

22. Gezicht vanaf het zuiden op het dubbelspoor aan de Antwerpse Steenweg in Hoevenen. Over een flinke lengte lag hier destijds al dubbelspoor. Verderop lag (en ligt nog) de T-splitsing, links naar Stabroek en rechts naar Kapellen. Ansichtkaart uit circa 1935.

23. Het NMVB-motorrijtuig 9754 is kennelijk bezig met het afrangeren van een aanhangrijtuig in een lange tram naar Ekeren en Antwerpen. De foto is gemaakt in zuidelijke richting. Rechtsachter de fotograaf gaat het dubbelspoor over in enkelspoor. Foto J. Hoevenagel, 30-04-1959.

24. Hoogstwaarschijnlijk staand op de plaats van fotograaf J. Hoevenagel in 1959 en kijkend in noordelijke richting zie je dat er in de huidige situatie nog steeds plaats is voor het openbaar vervoer, zelfs als in- en uitstapplaats. Een honderdtal meters verder ligt de T-splitsing, links naar Stabroek en rechts naar Kapellen. Ansichtkaart uit circa 1935. Foto uit Google Earth.

25. Het NMVB-motorrijtuig 9746 stopt als lijn 72 (Antwerpen Rooseveltplaats - Luchtbal - Ekeren Dijk - Hoevenen - Kapellen - Putte grens v.v.) kort voor het kruispunt Antwerpse Steenweg en Molenweg. Naar links gaat het naar Stabroek en Lillo (waar lijn 75 rijdt) en naar rechts naar Kapellen en Putte (waar de lijnen 70 en 72 rijden). De fotograaf staat met zijn rug naar Ekeren. Het traject werd in 1960 en 1961 in delen opgeheven. Foto Jan Vogels, 1960-1961 (uiterlijk 27-05-1961, sluiting).

26. Het kruispunt is heden ten dage nog goed herkenbaar aanwezig, zij het dat er aan weerszijden flink is gesloopt voor een betere zichtbaarheid voor het wegverkeer. Alleen het pand links op de foto (en het derde van links) zijn nog steeds in zowat oorspronkelijke toestand aanwezig. Vanaf hier naar Stabroek en Lillo ging je linksaf op deze kruising, na zo'n 250 meter rechtsaf en dan na vier kilometer weer linksaf. Vervolgens was het alsmaar rechtdoor. Na enkele kilometers passeerde je de stelplaats 'Blauwhoef' en uiteindelijk kwam je uit in Lillo-Fort. Vanaf hier naar Kapellen was het rechtsaf op deze kruising, waarna je uitkwam in het centrum van Kapellen. Bij het gemeentehuis ging je vervolgens linksaf en kwam je vanzelf in Putte bij het eindpunt van de tram. Foto uit Google Earth.

27. Ga je heden ten dage in Hoevenen op de T-splitsing linksaf naar Stabroek en Lillo, dan zie je dit beeld. De panden links (en ook dat uiterst rechts aan de overkant) zijn heden ten dage nog slechts ten dele gelijk aan de situatie in de jaren zestig (zie volgende foto).

28. Het NMVB-motorrijtuig 9746 rijdt op de T-splitsing in Hoevenen als 'Lijn 75' linksaf naar Stabroek en Lillo. De panden links (en ook dat rechts van de tram) zijn heden ten dage nog slechts ten dele gelijk aan de situatie in de jaren zestig. Foto uit circa 1960.

29. Het lage stukje, iets rechts van het midden op de foto, is het lage stukje rechts op de vorige foto uit 2023. Daarentegen zijn uiterst links enkele panden te zien, die nu nog bijna in oorspronkelijke staat verkeren.

30. Wanneer je vanaf het kruispunt Antwerpsesteenweg en Molenweg (nu Kerkstraat) naar links ging, zag je vroeger na circa vijftig meter nast elkaar drie pandjes met bogen in siermetselwerk boven en tussen ramen en deuren. Ansichtkaart uit circa 1925.

31. Nogmaals zijn rechts de drie pandjes met bogen in siermetselwerk boven en tussen ramen en deuren te ontwaren. Alleen de overburen hadden destijds een nog mooier onderkomen. Helaas staat daarvan niets meer overeind. Ansichtkaart uit circa 1930.

32. Ongetwijfeld een mooie gewaarwording, wanneer je dan ziet dat de drie pandjes in 2022 nog steeds bestaan. Vroeger lagen de rails voor de tram op de plek van de huidige parkeerplaatsen. Foto uit Google Earth.

33. Wanneer je vanaf het kruispunt Antwerpsesteenweg en Molenweg (nu Kerkstraat) naar links ging, kon je na circa 250 meter rechtsaf naar Stabroek. Bij dit kruispunt herinnert nagenoeg niets meer aan vroegere dagen.

34. Keek je destijds vanaf het vorige kruispunt terug in oostelijke richting naar het kruispunt Antwerpse Steenweg, dan reed de tram rechts. Sinds 3 mei 1931 was de lijn elektrisch in dienst. In de jaren dertig werd de Molenweg vanaf het kruispunt met de Antwerpse Steenweg verdeeld in een Molenstraat (naar West) en een Molenstraat (naar Oost). In latere jaren werd dit weer gewijzigd in respectievelijk Kerkstraat en Molenstraat.

35. Een tram uit Lillo draait de Molenweg (nu Kerkstraat) in Hoevenen in. De tramweg werd op 4 september 1887 geopend en kwam per 3 mei 1931 elektrisch in dienst. Ansichtkaart uit circa 1925.

Tussen dit kruispunt en het 'centrum' van Stabroek en Blauwhoef (vier kilometer in noordelijke richting en dan nog eens zo'n afstand naar Blauwhoef ontbreekt het echter aan voldoende topografische aanduidingen om ansichtkaarten geografisch te plaatsen, zodat er nu een stuk of tien volgen zonder plaats. Reacties zijn uiteraard welkom op www.mariusbroos.nl

36. Een reizigerstram in het centrum van Stabroek.

37. Ter hoogte van De 'Melkerij' aan het Laageind. Een tramspoor kruist de weg, maar onbekend is waar naar toe.

38. Ter hoogte van de 'Melkerij' aan het Laageind. Een tramspoor kruist de weg, maar onbekend is waar naar toe.

39. Ter hoogte van de meisjesschool in het centrum van Stabroek.

40. Ter hoogte van het 'Laageind'.

41. Ter hoogte van de conservenfabriek 'Van de Poel' te Stabroek met sporen naar weerszijden van de weg.

42.Ter hoogte van de brouwerij 'Veraart', die een spooraansluiting had.

43. Ter hoogte van een fabriekscomplex, maar wat en waar is schrijver dezes onbekend.

44. Ter hoogte van 'Aan de Smoutakker' in de Dorpsstraat, met in de verte te kerktoren.

45. Ter hoogte van het gemeentehuis in de Dorpsstraat.

46. Ter hoogte van de kerk in de Dorpsstraat.

47. NMVB-motorrijtuig 9662, gebouwd in 1926 en ingetuigd als 'Lijn 77' naar Zandvliet, passeert op 5 juli 1955 Stabroek 'Klok'. De scooter van de Nederlandse fotograaf Maurits van Witsen staat aan de rand van de weg. Aan de overkant is nog een eenzame fietser onderweg.

48. NMVB-motorrijtuig 9662 (gebouwd in 1926 en ingetuigd als 'Lijn 75' naar of van Lillo) passeert op 25 april 1959 de buurtschap Stabroek 'Molenberg'.

49. Het is al eerder vermeld: Vanuit Hoevenen ging je linksaf op de T-kruising, vervolgens na 250 meter rechtsaf en na vier kilometer weer linksaf. Na circa drie kilometer zag je aan je linkerhand de stelplaats 'Blauwhoef' en kwam je ook terecht bij het kruispunt met het gelijknamige café (zie rechtsboven in tekening).

Nabij het kruispunt van de lijnen 75 en 77 had de NMVB tegenover 'De Blauwe Hoeve' haar stelplaats 'Blauwhoef' ingericht. Het grote gebouwencomplex was uitgerust met een loods, voorzien van zes sporen, en verder lokalen en sanitair voor het personeel, belast met het onderhoud van het rollend materieel en allerlei administratieve werkzaamheden. De 'stelplaatsoverste' woonde met zijn gezin in een dienstwoning in de buurt.

50. Een tramstel van 'Lijn 75' naar Lillo rijdt van de noord- naar de zuidzijde van de weg, want achter de fotograaf lag de aansluiting op de stelplaats 'Blauwhoef' en wat verderop het gelijknamige kruispunt met een aansluiting op 'Lijn 77' naar Zandvliet (zie rechts-boven in tekening). Het blikveld van de fotograaf is van west naar oost.

51. De stelplaats 'Blauwhoef' van de NMVB met motorrijtuig 9661 (ingetuigd als 'Lijn 77') met de aanhangrijtuigen 19266, 19290 en 19413 en tenslotte rechts nog het motorrijtuig NMVB 9668. Deze stelplaats lag ten oosten van de kruising van de lijnen 75 en 77. Foto F.J. Hoevenagel, 30 april 1959. De foto is gemaakt bij een bezoek van een Nederlands gezelschap aan de stelplaats. Links staat NMVB-motorrijtuig 9661, ingetuigd als 'Lijn 77' met de aanhangrijtuigen 19266, 19290 en 19413. Het blikveld van de fotograaf is van west naar oost.

Het uitstapje vanuit Nederland op (Koninginnedag) 30 april 1959 naar Antwerpen en Blauwhoef ging overigens niet helemaal over rozen, getuige het reisverslag in het maandblad 'Op de Rails' (juni 1959) van de 'Nederlandsche Vereeniging van Belangstellenden in het Spoor- en Tramwegwezen' (kortweg NVBS). Het manco aan dat uitstapje lag overigens niet aan de NMVB...!

'Ondanks het minder gunstige weer — er stond een harde koude wind — kunnen de 28 deelnemers aan het uitstapje naar Antwerpen op Koninginnedag toch op een zeer geslaagde dag terugzien, niet in het minst door de grote medewerking van de NMVB en van ons Antwerpse lid, de heer Keutgens. De reis begon in Breda per BBA-bus, die in Wuustwezel-grens werd verwisseld voor een modern S-rijtuig van lijn 64 van de NMVB. Men had alle gelegenheid de goede rijkwaliteiten van dit type te bewonderen. Na een tramrit van een uur arriveerde men in Antwerpen. 's-Middags werd een bezoek gebracht aan de ‘IJskelder' in Merksem, een gecombineerd normaal- en smalspooremplacement van de NMVB. Van de drie normaalspoorlocomotieven was er een onder stoom, de tweede stond buiten, terwijl de derde juist in grote revisie was. Overigens was hier een grote hoeveelheid smalspoormaterieel aanwezig, van velerlei typen en soorten. Gezien de grootte van het terrein was het zeer plezierig dat de ART 110 beschikbaar was om de deelnemers naar het andere einde te brengen. Lijn 77 bracht de deelnemers vervolgens langs de Antwerpse havens naar Blauwhoef, waar de stelplaats werd bezocht. Lijn 75 van Blauwhoef naar Ekeren, en lijn 72 van Ekeren tot Putte brachten de deelnemers tenslotte naar Nederland terug. De autobusrit naar Bergen op Zoom was wel een schril contrast met de tramrit tot Putte: eerst een driewagentram, en nu een enkele bus met het gevolg (ondanks de omstandigheid dat onze komst tijdig genoeg was aangekondigd) dat vele tientallen adspirant-reizigers langs de weg moesten blijven staan. Verwacht wordt, dat binnen twee jaar het gehele tramnet zal zijn verdwenen. Het trambedrijf zal zijn eeuwfeest dus niet beleven; wel kan in ieder geval worden gezegd, dat het na een emotierijk bestaan vol vreemde avonturen op hoge leeftijd is overleden.

52. Nogmaals een beeld vanuit het westen op het grote emplacement 'Blauwhoef'. Het blikveld van de fotograaf ligt in oostelijke richting.

53. Nogmaals een beeld vanuit het westen van het grote emplacement 'Blauwhoef'. De omvang van het gebouwencomplex midden in het platteland mocht er zijn. Het blikveld van de fotograaf ligt in oostelijke richting. In de verte staan nog een paar boerderijen.

54. Gezicht op een deel van de stelplaats met twee elektrische motorrijtuigen, ingetuigd als 'Lijn 75'. Rechts staat al een 'vervanger'. Het blikveld van de fotograaf ligt in westelijke richting.

55. Kennelijk was de ART 100 op 4 april 1966 bij de stelplaats 'Blauwhoef' buiten dienst gesteld. Het blikveld van de fotograaf ligt in westelijke richting.

56. Terwijl de ART 67 in die dagen nog een tijdje in dienst bleef bij de stelplaats 'Blauwhoef'. Het blikveld van de fotograaf ligt in westelijke richting.

57. Kruispunt 'Blauwhoef', 4 mei 1960. Een NMVB-motorrijtuig met aanhangwagen komt, ingetuigd als 'Lijn 77', van Zandvliet en rijdt rechtdoor in zuidelijke richting via Oorderen en Wilmarsdonk naar Antwerpen. Het motorrijtuig rechts komt uit de richting Stabroek langs de stelplaats 'Blauwhoef' en rijdt rechtdoor in westelijke richting naar Lillo. De boerderij met café draagt de fraaie naam 'De Blauwe Hoeve' en stond pal ten noordoosten van het kruispunt. Achter de rug van de fotograaf stond de westelijke gevelpartij van de stelplaats 'Blauwhoef'.

Zoals op de tekening is aangeduid, konden trams uit Zandvliet naar het oosten, zuiden en westen rijden. Trams uit het oosten reden naar het noorden (via de boog op de achtergrond), westen en zuiden. Voor uit het zuiden afkomstige trams was dit alleen mogelijk naar het noorden en oosten (via de boog op de voorgrond).

58. Kijkend vanuit het noorden in zuidelijke richting staat links de boerderij met café 'De Blauwe Hoeve' (met een weegbrug erbij) en recht vooruit één van de grote gebouwen van de stelplaats 'Blauwhoef' (en verderop nog een woonhuis, misschien voor de chef van de stelplaats). De tram komt het zuiden via Wilmarsdonk en Oorderen en rijdt door naar Zandvliet. Trams uit Zandvliet konden ook via de boog naar links op de voorgrond naar Stabroek, Hoevenen, Ekeren en verder naar Antwerpen rijden.

59. Twee NMVB-motorrijtuigen met ertussen een bijwagen komen, ingetuigd als 'Lijn 77', uit Zandvliet en zullen rechtdoor naar het zuiden en verder naar Antwerpen rijden. Voor reizigers is op dit punt een overstap naar Stabroek en Hoevenen met een tram van 'Lijn 75' uit 'Lillo' mogelijk, getuige een plaatje bij de voorruit van de tram. Trams uit Zandvliet van 'Lijn 77' konden in geval van nood ook via de boog op de voorgrond naar Stabroek, Hoevenen, Ekeren en verder naar Antwerpen rijden.

60. Kruispunt 'Blauwhoef', circa 1960. Een NMVB-motorrijtuig met bijwagen komt, ingetuigd als 'Lijn 77', van Zandvliet en rijdt naar Antwerpen. De lijn naar en van Zandvliet werd opgeheven op 5 november 1960. Links naast de boerderij met café ligt een weegbrug in de verte is nog juist de kerktoren van Zandvliet te zien.

61. Kruispunt 'Blauwhoef', circa 1960. Een NMVB-motorrijtuig komt, ingetuigd als 'Lijn 77', van Zandvliet en zal later rechtdoor naar Antwerpen rijden. Het motorrijtuig links komt uit Lillo-Fort en rijdt als 'Lijn 75' naar Ekeren. Op de voorgrond ligt in noodgevallen de boog voor trams uit het zuiden naar of het oosten of omgekeerd.

Op het bord wordt naar een bekende horecagelegenheid in of nabij Lillo-Fort verwezen met de woorden: 'Bezoekt Hotel Scaldis aan de Schelde'. De bierleverancier doet daar nog een schepje bovenop met haar naam 'Bieren Het Sas'.